Historie

De Friese elfstedentocht is een evenement dat al eeuwen oud is. In de Historische Beschryvinge van Friesland wordt in 1763 voor het eerst melding gemaakt van een man die alle elf Friese steden binnen één dag weet te bezoeken per schaats:

Zij hebben in 't algemeen den naam van groote Schaatseryders te wezen, en het is zeker, dat een goede Ryder op een dag wel driemaal verder ryden kan, als een Paard zoude kunnen lopen op zyn hardst. Het is ook meer als eens gebeurt dat goede Schaatse-ryders op een winterse dag alle XI Steden van Friesland doorgereden en gezien hebben; dog dan moeten ze nergens lang vertoeven en 't Ys moet goed en sterk wezen.

Twee jaar later in 1765 staat in het boek De Honig Bije een tweede vermelding te lezen:

Een hachje gelyk een Zwaluw door de lugt kon vliegen over 't ys: 't is Pier die d'ellef Steden van Vriesland op één dag heeft in het rond gereden.

De Friese Elfstedentocht echter is niet de enige en eerste lange afstands schaatstocht die in de wereldgeschiedenins bekend is. Naar alle waarschijnlijkheid is het idee ooit overgenomen van de Noord-Hollanders.

Oorsprong in Noord-Holland

In 1672 schaatste een zekere Claes Arisz Caescoper uit Koog aan de Zaan met drie vrienden op 22-jarige leeftijd een 12-stedentocht in Noord-Holland. De Zaankanters vertrekken die dag op de schaats richting Haarlem. De route komt langs de steden Haarlem, Amsterdam, Weesp, Naarden, en Muiden en vervolgens via Pampus naar Monnickendam, Edam, Purmerend, Hoorn, Enkhuizen, Medemblik en Alkmaar. Het is daarmee de eerste lange afstands schaatstocht in de geschiedenis.
Claes Claescoper heeft van 1669 tot 1729 een uitzonderlijk dagboek bijgehouden waarin ook dit schaatsavontuur beschreven is. In onder andere het Zaans Museum is veel van de informatie gelukkig voor het nageslacht bewaard gebleven.
Pas in 1822 werd deze tocht nogmaals verreden door de gebroeders Oostindië. Zij deden er in totaal 24 uur over om deze tocht te volbrengen.

De eerste rit van de Friese Elfstedentocht waarvan de namen bekend zijn gebleven dateert uit 1809. Pals Andries en Pals Geerts doen er 14 uur en 30 minuten over om alle elf steden te bezoeken. Andere vermeldingen dateren van 1844, 1848, 1862, 1864, 1868, 1871 en 1885.

De huidige Elfstedentocht

De oorsprong van de huidige elfstedentocht is eigenlijk te vinden in de winter van 1890 op 1891. Het was een barre winter met zeer strenge vorst en bijna dagelijks werden doden gerapporteerd als gevolg van de extreme koude. In deze periode werd er ook bijna dagelijks door mensen een poging gedaan de de elf steden aan te doen per schaats.
Stempelkaarten waren er nog niet en veelal werden handtekeningen verzameld bij de lokale bevolking of plaatselijke herbergen om aan te kunnen tonen dat men alle steden had aangedaan.
Onder hen was onder andere de sporter en journalist Pim Mulier die op 2 januari 1891 in 13 uur de tocht wist te voltooien. Een absoluut record in die tijd die Pim Mulier tot een beroemdheid maakten tot ver over de landsgrenzen. De Engelsen B.B. Taring en Louis en Charles Tebbutt waren de eerste buitenlanders die een poging deden.

Aangespoord door het enthousiasme kwam Pim Mulier tot het idee om deze tocht tot een terugkerend evenement te maken en zo klopte Mulier in 1908 aan bij de Friese IJsbond die dan ook de eerste elfstedentocht van 1909 organiseerde.
Winnaar van de eerste officiele elfstedentocht was Minne Hoekstra (zie foto) die de tocht in 13 uur en 50 minuten wist te volbrengen.

De Friese IJsbond zag echter niets in een terugkerend evenement en zo leek de elfstedentocht een kort leven beschoren. De advocaat Mr. Hepkema uit Leeuwarden echter deelde de mening van Pim Mulier en zo werd enkele dagen na de eerste officiele elfstedentocht op 15 januari 1909 de Vereniging "De Friesche Elf Steden" opgericht met Mr. Hepkema als eerste voorzitter.

De winnaars

De winnaars van de Elfstedentocht krijgen eeuwige roem en natuurlijk het fel begeerde 'kruisje'. Drie rijders hebben de Elfstedentocht twee maal op naam weten te zetten.
Hieronder de lijst van alle verreden Elfstedentochten met hun winnaars en de condities op die dag. Let vooral ook op de verschillen in de tijden gedurende de jaren in relatie met de condities van de dag.

Jaar	Datum	Tijd	Winaar	Foto	Weer
1909	2 januari	13:50	Minne Hoekstra, Warga		Dooi, zacht ijs
1912	7 februari	11:40	Coen C.J. De Koning, Arnhem		Dooi, zacht ijs
1917	27 januari	09:53	Coen C.J. De Koning, Arnhem		Lichte vorst, oneffen ijs
1929	12 februari	11:09	Karst van Leemburg, Arnhem		Strenge vorst, matig ijs
1933	16 december	09:05	Sipke Castelein, Warga Abe de Vries, Dronrijp		Windstil, goed ijs
1940	30 januari	11:30	(Pact van Dokkum) Auke Adema, Franeker Dirk van der Duim, Warga Cor Jongert, Maarssen Piet Keizer, De Lier Sjouke Westra, Warmenhuizen		Strenge vorst, besneeuwd ijs
1941	6 februari	09:19	Auke Adema, Franeker		Zacht, redelijk ijs
1942	22 januari	08:44	Sietse de Groot		Bar, veel wind, slecht ijs
1947	8 februari	10:36	Jan van der Hoorn, Ter Aar		Windstil, hard en glad ijs
1954	3 februari	07:35	Jeen van den Berg, Nij Beets		Lichte vorst, perfect ijs
1956	14 februari	08:46	Ingehouden prijzen Jeen Nauta, Wartena Jan van der Hoorn, Ter Aar Aad de Koning, Purmerend Maus Wijnhout, Lisserbroek Anton Verhoeven, Dussen		Strenge vorst, hobbelig ijs
1963	18 januari	10:59	Reinier Paping, Ommen		Strenge vorst, veel scheuren in ijs
1985	21 februari	06:47:44	Evert Van Benthem, Sint Jansklooster		Dooi, redelijk ijs
1986	26 februari	06:55:17	Evert Van Benthem, Sint Jansklooster		Goed, redelijk ijs
1997	4 januari	06:49:18	Henk Angenent, Alphen a/d Rijn		Koude oostenwind, veel wakken